ज्ञानज्योती ग्रामीण विकास मंडळाची स्थापना 3 जानेवारी 2000 रोजी सोसायटी नोंदणी कायदा 1860 आणि ट्रस्ट कायदा 1950 अंतर्गत करण्यात आली. 1961 च्या आयकर कायद्यानुसार 12A आणि 80G नोंदणी अंतर्गत एक संस्था देखील नोंदणीकृत आहे. केंद्र सरकारच्या NITI आयोग पोर्टलवरही संस्था नोंदणीकृत आहे. ज्ञानज्योती या AFARM, पुणे आणि विभा वाणी, दिल्ली या विकास क्षेत्रात काम करणाऱ्या प्रसिद्ध संस्थांच्या सक्रिय सदस्य आहेत. ज्ञानज्योतीने GOONJ, दिल्ली आणि जनसाथी दुष्काळ निवारण नेटवर्क महाराष्ट्र सारख्या प्रमुख भागीदार संस्थांसोबत सक्रियपणे काम केले आहे. ग्रामीण महाराष्ट्रातील दुर्लक्षित लोकसंख्येला न्याय मिळवून देण्यासाठी, विशेषत: दुष्काळी भाग असलेल्या मराठवाड्यातील विविध सरकारी उपक्रमांना पाठिंबा देण्यासाठी ज्ञानज्योतीने सक्रिय भूमिका बजावली आहे.

2000 पासून, संस्थांनी ग्रामीण लोकसंख्येच्या जीवनात मोठा बदल घडवून आणण्याचे साध्य केले आहे आणि अल्पभूधारक शेतकरी, स्त्रिया, मुले आणि तरुणांवर लक्ष केंद्रित करून त्यांची जीवन परिस्थिती विकसित केली आहे आणि जीवनाच्या विविध पैलूंमध्ये पर्यायी विकास साधण्यासाठी मोठा प्रभाव निर्माण केला आहे.

35000 अल्पभूधारक शेतकर्यांना बियाणे वितरण, आर्थिक सहाय्य, क्रेडिट लिंकेज आणि महिला, ज्येष्ठ नागरिक आणि शालेय मुले आणि तरुणांसाठी शिष्यवृत्ती इत्यादीसारख्या इतर सामाजिक सुरक्षा योजनांशी जोडण्याचे काम संस्थेने केले आहे.

ज्ञानज्योती यांनी जलस्वराज्य प्रकल्प सोबत एक सहाय्यक आणि अंमलबजावणी करणारी संस्था म्हणून काम केले आहे जो जागतिक बँकेने समर्थित प्रकल्प होता आणि जलसंकटावर जालना जिल्ह्यातील 25 गावांमध्ये राबवला होता. संस्थेने दुष्काळग्रस्त गावांमध्ये पीआरए पद्धती आयोजित करण्याचा आणि ग्राम पाणी आणि स्वच्छता समितीच्या माध्यमातून प्रभावीपणे ग्राम कृती आराखडा (व्हीएपी) तयार करण्याचा आणि ग्राउंडेड सोल्यूशन लागू करण्याचा व्यापक अनुभव मिळवला आहे.

जालना जिल्ह्यासाठी स्वच्छ भारत मिशनसाठी महाराष्ट्र सरकारच्या पाणी व स्वच्छता विभागांतर्गत ५० ग्रामपंचायतींसह उघड्यावर शौचास निर्मूलनासाठी जिल्हा संसाधन संस्था म्हणून काम केले आणि सातारा, ठाणे, औरंगाबाद येथील ५०० ग्रामपंचायतींमध्ये देखरेख व मूल्यमापन संस्था म्हणून काम केले. महाराष्ट्रातील बीड, रत्नागिरी, वाशिम आणि परभणई जिल्हे.

ज्ञानज्योतीने असे विकासात्मक उपक्रम करत असताना एक संस्था विकसित केली आहे आणि तळागाळातील संघटनांना एकत्रित करण्यात उत्प्रेरक भूमिका बजावली आहे आणि तळागाळातील संघटनांच्या जनसाथी दुष्काळ निवारण नेटवर्कच्या मदतीने क्षमता वाढविण्यात आणि ग्रामीण भागात प्रभाव निर्माण करण्यात मोठी भूमिका बजावली आहे. 1 जानेवारी 2016 पासून 13 स्वयंसेवी संस्थांच्या मदतीने शाश्वत विकासावर 130 दुर्गम गावांमध्ये कार्य करण्यासाठी सक्रिय सामाजिक संस्था केअरिंग फ्रेंड्स द्वारे समर्थित असलेल्या संकृती संवर्धन मंडळ आणि दिलासा संस्थेने.

पंचायती राज संस्थेच्या अंतर्गत ज्ञानज्योतीने 2010 ते 2014 या कालावधीत 450 ग्रामपंचायतींमधील 5700 हून अधिक निवडून आलेल्या प्रतिनिधींना क्षमता निर्माण आणि प्रशिक्षणासाठी प्रशिक्षण भागीदार म्हणून काम केले आहे आणि वसुंधरा पानलोट विकास यंत्रणा, पुणे यांनी ज्ञानज्योतीची निवड बोधलापुरी, मोहपुरी आणि पराडा येथील कामांसाठी केली आहे. 2011 ते 2016 दरम्यान क्षमता निर्माण आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम. नाबार्ड, पुणे यांनी 50 SHG निर्मितीसाठी SHPI म्हणून ज्ञानज्योतीची निवड केली आणि 50 लाख कर्ज वितरित केले. तसेच महात्मा गांधी राष्ट्रीय रोजगार हमी योजना (MGNEGS) अंतर्गत 60 गावांमध्ये तांत्रिक सहाय्य संस्था म्हणून काम केले.